-
Het kunstwerk Broken Circle vanuit de lucht (Rechten: RTV Drenthe/Ineke Kemper)
In Drenthe hebben we veengrond, en zandgrond. Dit zand maakt wat los bij sommige mensen. In een reportage over het landschapskunstwerk Broken Circle bij Emmen is te zien dat er veel lichtgeel zand ligt. Hoe komt dit zand in Drenthe?
Geert Gerrits uit Coevorden stuurde de vraag in naar Zoek het uit!: "Zoals je weer kon zien bij de reportage van de Broken Circle ligt er heel veel prachtig geel zand. Hoe komt dit zand in Drenthe?"
Wat is zand eigenlijk?
Voor we kunnen bedenken waar het zand vandaan komt is het handig om te weten wat zand precies is. Hoe klein en fijn ook, je zou het misschien niet denken, maar zand is een gesteente. Sterker nog, elk zandkorreltje is gewoon een heel klein steentje.
Zand bestaat uit kleine korreltjes, de meeste in de vorm van rondachtige knikkertjes. De bovengrens van de korrels ligt bij 2 mm. De ondergrens is zo fijn dat je de korrels nog net kunt zien. Zijn zandkorrels groter dan 2 mm, dan is het geen zand, maar grind.
Welke zandsoorten zijn er?
In Nederland, en eigenlijk heel West-Europa, bestaat zand voornamelijk uit kwarts. Maar zand is niet overal hetzelfde! In andere delen van de wereld heb je ook kalkzand, zand van gips, granaatzand, olivijnzand en zwart basaltzand.
Kwarts is een mineraal dat in verschillende vormen voorkomt. Zo zijn de (half-edel)stenen bergkristal, amethist, melkkwarts, tijgeroog, agaat, chrysopraas en vuursteen allemaal voorbeelden van kwarts. Wat ze gemeen hebben is de samenstelling: alle kwarts is opgebouwd uit een verbinding van silicium en zuurstof en heeft dezelfde kristalstructuur. Kwarts kan doorzichtig zijn (zoals bergkristal), maar ook volledig ondoorzichtig (zoals vuursteen) en het kan vele verschillende kleuren hebben. Kwarts is ook een belangrijk bestanddeel van bijvoorbeeld graniet. Door verontreiniging en het neerslaan van ijzerverbindingen kunnen zandlagen van kwarts geel, bruin tot bijna zwart kleuren.
Omdat kwarts een relatief hard mineraal is, is het ook heel resistent. Chemisch wordt kwarts nauwelijks aangetast. Bodemzuren krijgen er nauwelijks vat op. Dit betekent dat zandkorrels een zeer hoge leeftijd kunnen bereiken, van soms wel miljarden jaren. Dan kijk je toch anders naar de grond onder je voeten!
Waar komt dit zand vandaan?
Wie aan zand denkt, denkt aan strand. Want nergens vind je zoveel zand als daar, nou ja, behalve in de woestijn dan. Maar als je denkt dat het Drentse zand ooit met karrenvrachten vol vanaf de zee hiernaartoe is gebracht, dan kom je bedrogen uit.
In de ijstijdperiode is door rivieren en door water van smeltende ijskappen en gletsjers veel zand verplaatst en afgezet. In de bodem van Drenthe vormt dit zand soms dikke lagen, van soms wel tientallen meters. Vaak is het grof zand met wat grind erin, vaak bestaan de lagen uit fijnkorrelig zand. Een voorbeeld van dit laatste is het zeer zachte, witachtige Peelozand uit de Elster-ijstijd. Je komt het veel tegen in zandverstuivingen en op zandpaden op het Balloërveld.
In de ijstijd schuurden kilometers dikke gletsjers in Noord-Europa over de bergen. Het ijs brak rotsblokken af en sleurde deze mee. Aan de bodem van de gletsjer werden de rotsblokken vermorzeld tot zand en leem. Zo schoof de gletsjer over een groot deel van Nederland, tot aan Haarlem ongeveer. Toen het ijs smolt, bleven zand, leem en stenen achter. Het zand waar wij in Drenthe overheen lopen komt dus van rotsblokken uit Scandinavië.
Zoek het uit!
Vraag jij je ook wel eens af hoe iets zit, waar iets vandaan komt of waarom iets op een bepaalde manier gaat? Stuur je vraag in naar Zoek het uit!