"Een van de pareltjes van Drenthe", aldus boswachter Pauline Arends, en ooit uitgeroepen tot 'mooiste wilde bloem van de provincie': het valkruid. Dat belooft wat, maar voordat je deze plant tegenwoordig in het vizier hebt, moet je goed zoeken.

Van oudsher is het een karakteristieke Drentse plant die veel voorkwam op heidevelden, heischrale graslanden en in beekdalgraslanden. Door alle veranderingen in het landschap is het valkruid een zeldzame verschijning geworden die een treurig plekje inneemt op de Nederlandse rode lijst voor planten. Buiten Drenthe komt de plant nauwelijks nog voor.

Grote familie

Het valkruid maakt deel uit van de familie van de Asteraceae of composietenfamilie, een zeer uitgebreide familie met tussen de 20.000 en 25.000 soorten verspreid over de hele wereld. Bekende en minder zeldzame planten zoals de distel, de goudsbloem en het madeliefje behoren ook tot deze familie.

Veeleisend

Omdat de specifieke wensen van het valkruid steeds minder vervuld worden, is de plant met rap tempo uit de Drentse natuur verdwenen. De plant heeft last van verzuring en een teveel aan stikstof. Daarnaast verlangt het een dynamisch beheer met regelmatig plaggen en maaien.

De plant komt op nog maar een paar plekken voor waaronder op de Havelterberg, waar zich een grote populatie bevindt. Verspreid door de provincie komen meerdere kleine populaties voor die echter niet levensvatbaar zijn omdat het kleine aantal planten onvoldoende kruisbestuiving oplevert.

Kruisbestuiving

Valkruid vermeerdert zich zowel vegetatief, via ondergrondse uitlopers, als seksueel via zaden. Genetisch gezien zijn de uitlopers onderdeel van dezelfde plant, zij kunnen elkaar niet bevruchten. Voor het voortbestaan van de soort is de plant dus afhankelijk van bevruchting door een andere plant. Maar niet alle planten voldoen. Bevruchting door planten met dezelfde vorm van een bepaald gen is ook niet mogelijk.

Voldoende variatie in erfelijke eigenschappen is dus nodig voor een vitale populatie. Dit is nu net een van de problemen van een te klein groepje planten.

Te klein

Kleine populaties hebben nog andere problemen. Door bepaalde gebeurtenissen, zoals een natuurbrand, kan een populatie in één keer uitsterven. Het is ook mogelijk dat de bestuivers van de planten zich anders gaan gedragen, bijen of hommels laten de planten bijvoorbeeld ineens links liggen. Hierdoor vermindert de zaadproductie met wederom negatieve gevolgen voor het aantal planten in de populatie.

Geneeskracht

De naam van de plant verwijst naar de manier waarop deze al eeuwenlang gebruikt wordt, namelijk als therapeutisch middel bij blauwe plekken en kneuzingen en vanwege de herstellende werking op spieren en gewrichten. De eerste vermelding van het gebruik van valkruid dateert uit de Middeleeuwen.

Door het gebruik als medicinale plant is het valkruid in het verleden op grote schaal uitgestoken en geplukt. Ook dit is de instandhouding van de soort niet ten goede gekomen.

Afhankelijk

Met de achteruitgang van het valkruid komen nog twee soorten in het nauw, twee soorten insecten die specifiek gebonden zijn aan valkruid. De wolverleiboorvlieg is inmiddels uitgestorven, de valkruidmineermot is er nog. Maar daar is ook alles mee gezegd, er zijn er niet zoveel meer. In Drenthe zijn nog enkele motten aanwezig.

Meer weten over valkruid? Kijk dan naar de special van ROEG! over deze gele wilde bloem.

Lees ook:

• Vijf vragen over valkruid op de Havelterberg