-
Vroeger zagen delen van Drenthe geel van het valkruid (Rechten: Saxifraga/Jan van der Straaten)
Van velden vol gele bloemen naar een zeldzame verschijning. Het valkruid kwam vroeger veel voor op Drentse heidevelden, op heischrale graslanden en in beekdalgraslanden. Vandaag de dag zijn er slechts enkele plekken in de provincie waar de plant nog te vinden is.
Natuurorganisaties en vrijwilligers zetten zich in om het de plant zoveel mogelijk naar de zin te maken.
Veeleisend
Valkruid stelt specifieke eisen aan de omgeving: zonnig maar niet te droog én niet te nat, niet te voedselrijk en niet te zuur. Ontginning, verwaarlozing en verzuring hebben de plant bijna de das omgedaan. De steeds kleinere populaties hebben nog andere problemen.
Kruisbestuiving
Valkruid vermeerdert zich zowel vegetatief, via ondergrondse uitlopers, als seksueel via zaden. Genetisch gezien zijn de uitlopers onderdeel van dezelfde plant, zij kunnen elkaar niet bevruchten. Voor het voortbestaan van de soort is de plant dus afhankelijk van bevruchting door een andere plant. Maar niet alle planten voldoen. Bevruchting door planten met dezelfde vorm van een bepaald gen is ook niet mogelijk.
Voldoende variatie in erfelijke eigenschappen is dus nodig voor een vitale populatie. Dit is nu net een van de problemen van een te klein groepje planten.
Te klein
Kleine populaties zijn ook gevoelig voor rampspoed. Door bepaalde gebeurtenissen, zoals een natuurbrand, kan een populatie in één keer uitsterven. Het is ook mogelijk dat de bestuivers van de planten zich anders gaan gedragen, bijen of hommels laten de planten bijvoorbeeld ineens links liggen. Hierdoor vermindert de zaadproductie met wederom negatieve gevolgen voor het aantal planten in de populatie.
Doemscenario
Het vooruitzicht is niet rooskleurig maar er kan wat gedaan worden om het valkruid voor de ondergang te behoeden. "Dat is maatwerk", vertelt boswachter Pauline Arends. "Als de moederplanten daar staan, moet je niet een stuk verderop gaan plaggen. Het zaad blijft heel dicht bij de moederplant. Je moet kleine plekjes plaggen en je moet kijken hoe het met de pH- en met de mineralenbalans gaat."
Valkruid houdt niet van opslag, omdat het de plant verstikt. Dat moet dus ook regelmatig aangepakt worden. "En denk om begrazing. Deze vindplaats is beschermd met draad zodat de koeien de planten niet opeten", aldus Arends. Er komt dus nogal wat bij kijken maar het is de moeite waard. "We verliezen soort op soort. Als je valkruid hebt staan, geeft dat aan dat je heideterrein er goed uitziet. Het is een icoonsoort van heischrale graslanden, van heidevelden. Het is een signaal als we dit soort planten missen, dan klopt er iets niet."
Hoopvol
Plantenkenner Hans Dekker is voorzichtig positief over de stand van zaken. "We hebben drie droge zomers achter de rug. Als je vorig jaar op plekken liep waar valkruid voorkomt, zag je heel weinig bloemen. Dit jaar ziet het er veel beter uit." Dat heeft alles te maken met het natte voorjaar. "Het verschil met vorig jaar is groot toen de droogte juist in het voorjaar begon, precies op het moment dat de planten boven de grond komen."
"Op plekken in het Leggelderveld en het Holtingerveld heb ik prachtige bloei gezien", vertelt Dekker. "Andere plekken zagen er wat minder uit. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de zuurgraad van de bodem." Daar spelen beheerders een belangrijke rol. Dekker: "Op plekken waar beheerders hun best hebben gedaan en kalk hebben toegevoegd, zie je meteen effect."
Beheerders en de provincie zijn bezig met het plannen van maatregelen om stikstofdepositie tegen te gaan. Het gaat om het afvoeren van maaisel, het kleinschalig plaggen en het toevoegen van kalk. "Dat zal ongetwijfeld een effect hebben op het valkruid."
In de berm
Op het natuurterrein van Willem van Hemmen staat het valkruid er ook redelijk bij. "De planten zijn de laatste twee jaar wel achteruitgegaan maar ze bloeien toch." En zelfs in de berm langs de N34 waar Van Hemmen jaren geleden zaden heeft uitgezaaid, staat het valkruid in bloei.