-
De eerste en grootste draaibare radiotelescoop ter wereld (Rechten: RTV Drenthe)
Sterren kijken gaat het beste als het donker is. Maar naast lichtvervuiling bedreigt ook een onzichtbare vorm van vervuiling de astronomie. Tijdens de Nacht van de Nacht, op zaterdag 28 oktober, is daar bij de Dwingeloo Radiotelescoop aandacht voor. Daar is een ander soort donker van belang: radiostilte.
De telescoop is de eerste en grootste draaibare radiotelescoop ter wereld voor professionele astronomie. De telescoop is tussen 1956 en 1998 gebruikt door Astron, het Nederlandse Instituut voor Radioastronomie. Sinds 2007 is de telescoop in handen van CAMRAS en in 2009 werd het een rijksmonument.
Kijken
"Tijdens de Nacht van de Nacht kijken we ook met onze ogen naar de sterren", aldus Tammo Jan Dijkema van CAMRAS, de vrijwilligersorganisatie die de Dwingeloo Radiotelescoop beheert, onderhoudt en gebruikt. Hij draait optische kijkertjes in elkaar. "Daar kun je met je ogen door kijken en dan zie je iets. Er zijn ook kleuren van licht die je alleen met een radiotelescoop kan zien. Die zien we met de grote telescoop. Daar luisteren we als het ware naar de radiostraling van de sterren."
(de tekst gaat verder onder de video)
Donker
Tijdens de landelijke Nacht van de Nacht aanstaande zaterdag staat de duisternis centraal. Want het donker is steeds verder te zoeken. "Als je met een telescoop vlak langs een lantaarnpaal kijkt, zie je niet zoveel sterren", legt Dijkema uit. "Als wij met onze telescoop langs iets kijken dat radiostraling maakt, hebben wij van hetzelfde last. Dat noemen we spectrumvervuiling of radiovervuiling."
Stilte
Radiosignalen van dingen op aarde zitten het luisteren naar de sterren in de weg. "Er komen steeds meer apparaten die draadloos werken", vertelt Dijkema. "Mobiele telefoons gebruiken steeds meer data, steeds meer bandbreedte. Dat zit de radioastronomie in de weg. Gelukkig staan we in Dwingeloo in een radiostille zone waar je een kilometer rondom de telescoop geen radiostoring mag maken. Dat scheelt een beetje."
(de tekst gaat verder onder de foto)
Verstoring
Toch is hier de verstoring ook merkbaar. Om daar aandacht voor te vragen zet de Dwingeloo Telescoop tijdens de Nacht van de Nacht haar deuren open. Bezoekers zijn welkom om een kijkje te nemen, als de telefoon maar uit staat. Dijkema: "Mensen kunnen hier langslopen en meekijken in zo'n kijkertje, naar onze maan, de manen van Jupiter of de ringen van Saturnus. De radiotelescoop is ook open, maar daarvoor moet je wel even reserveren want die is klein."
Telescoop
"Dit is de bedieningsruimte, hier hebben we allemaal apparaten om de signalen op te vangen en computers om naar de signalen te kijken", wijst Dijkema. "Ja, daar hoor ik een piepje, een tikje. Die tikjes zie je hier nu verschijnen, daar doen we het allemaal voor. Kijk wat een mooi, regelmatig signaal dat is. Dit zijn tikjes uit de ruimte van een ster drieduizend lichtjaren van ons af. Het zijn heel zwakke signalen, maar omdat dit een grote schotel is kunnen we ze toch ontvangen."
Haast
De telescoop mag dan gevoelig zijn voor ruimtesignalen, toch is er haast geboden bij astronomisch onderzoek. "De techniek wordt steeds beter, we meten nu signalen die we vijftig jaar geleden niet konden meten", aldus Dijkema. "Maar vijftig jaar geleden was het hier nog veel stiller omdat er geen mobiele telefoons waren. Hadden we vijftig jaar geleden kunnen meten met de techniek van nu, dat was pas geweldig geweest. Voordat het hele spectrum vervuild is, moeten we dus wel alle astronomie gedaan hebben."
Tijdens de Nacht van de Nacht is op verschillende locaties aandacht voor het donker. Op deze website zie je wat er in Drenthe te doen is.