Je zou het niet zeggen, maar het water onder het nu afgesloten vlonderpad bij Oudemolen is een paar duizend jaar oud. "Tussen de vier- en de zesduizend jaar", schat Ab Grootjans, emeritus-hoogleraar aquatische ecologie van de Rijksuniversiteit Groningen.

Samen met een viertal collega's heeft hij een boek geschreven over het diepe grondwater in Drenthe: Oud water in de nieuwe tijd. Hun conclusie? We gaan op een onverantwoorde manier om met dit blauwe goud. We moeten stoppen met de winning van grondwater voor landbouw en drinkwater, omdat de natuur het keihard nodig heeft.

Veertig jaar onderzoek

Grootjans heeft als wetenschapper meer dan veertig jaar rondgelopen in het Drentsche Aa en het zien veranderen. "Vooral in economisch opzicht. Toen ik begon kwam je niemand tegen, een enkele boer die op weg was van het ene land naar het andere. Soms een student die onderzoek naar planten deed, maar verder was het stil. Als je dat met nu vergelijkt, dan is het er veel en veel drukker geworden. Er kwamen toen geen wandelaars, het was er veel rustiger."

Ook de natuur zag hij veranderen. "Dat heeft vooral in het middengebied van de Drentsche Aa goed uitgepakt. Dankzij het beheer en de maatregelen is de ontwikkeling van de natuur daar heel goed gegaan. Sloten zijn dichtgegooid, kwelwater kan zijn gang weer gaan en Staatsbosbeheer heeft het maaien van het gebied met speciale maaimachines goed in de vingers. Maar dat geldt niet voor het hele gebied,"

Tekst gaat verder onder de foto

Grondwaterwinning moet stoppen

Vooral de benedenloop van de Drentsche Aa blijft achter qua natuurontwikkeling, zeg maar het gebied van Tynaarlo tot aan De Punt. "Dat verarmt nog steeds", vertelt Grootjans. "Daar zie je eigenlijk maar heel weinig positieve ontwikkelingen. En dat heeft vooral te maken met de waterhuishouding in het gebied."

Want hier spelen een aantal grote problemen: tussen Tynaarlo en Zuidlaren is op grote schaal zand gewonnen en bij De Punt wordt grondwater gewonnen door het waterbedrijf Groningen. Daardoor zijn de ondergrondse waterstromen verstoord en komt het kwelwater niet langer aan de oppervlakte in het beekdal van de Drentsche Aa. Dit alles wordt nog versterkt door de diepe ontwatering van het landbouwgebied er omheen.

Volgens Grootjans is het daarom tijd dat er keuzes gemaakt moeten worden. "Grondwater winnen voor drinkwater kan echt niet meer. Bovendien kun je daar heel goed oppervlaktewater voor gebruiken. Dat zal je schoon moeten maken, maar in West-Nederland gebeurt dat al tientallen jaren."

Ook het wegvloeien van het kwelwater moet worden gestopt, zegt Grootjans. "Er loopt een diepe sloot van de zandgaten zo naar het Noord-Willemskanaal. Schoon kwelwater is daardoor niet voor de natuur, maar stroomt zo het kanaal in." Hetzelfde geldt voor het watergebruik door de landbouw. "De provincie zegt al tientallen jaren dat het onmogelijk, is maar die mogelijkheden zijn er wel degelijk. Er zijn allerlei boeren die stoppen, dan kun je de landbouw veranderen. Alleen het moet wel gebeuren."

Tekst gaat verder onder de foto

WMD: wij winnen verantwoord

Henk Brink van het Drentse drinkwaterbedrijf WMD bestrijdt de visie van Grootjans. Volgens Brink gaan natuur en drinkwaterwinning heel goed samen. Hij wijst bijvoorbeeld op het waterwingebied bij Annen, waar een natuurgebied is aangelegd voor de winning van drinkwater.

Verder kost het veel meer energie om oppervlaktewater geschikt te maken als drinkwater. "Wij denken dan ook dat grondwater de komende decennia de bron blijft voor de winning van drinkwater." Volgens Brink is er ook voldoende water beschikbaar. "Daar hebben we samen met de provincie en de waterschappen studie naar gedaan en dan zie je dat er voldoende regen valt om het grondwater aan te vullen en dat we daar maar vijf tot tien procent van gebruiken voor de drinkwatervoorziening."

Brink is het wel met Grootjans eens dat het water zoveel mogelijk in de grond moet trekken en niet afgevoerd moet worden. "Daar doen we zelf nu een proef mee bij onze drinkwaterwinning bij Assen. Daar vangen we oppervlaktewater op om het de grond in te laten zakken om zo voldoende water te houden."

Waarom is kwelwater zo belangrijk voor de natuur?

Het kwelwater dat in het gebied van de Drentsche Aa aan de oppervlakte komt, is eeuwen geleden als regenwater naar beneden komen in het midden van Drenthe, op het Drents plateau. Vandaar is het via allerlei ondergrondse stromingen weggezakt. Uit metingen blijkt dat het op veel plaatsen vijf- tot zesduizend jaar geduurd heeft voor het water weer aan de oppervlakte komt. In die eeuwen heeft het water allerlei elementen opgenomen: het meest opvallende is het ijzer, dat het water op veel plaatsen roestbruin kleurt. Maar ook kalk en allerlei andere mineralen. Die stoffen zijn belangrijk voor allerlei soorten planten. Nu de afgelopen tientallen jaren die kwel in de benedenloop van de. Drentsche Aa is weggevallen verruigt het gebied.

Het boek 'Oud water in de nieuwe tijd' is uitgegeven door uitgeverij Noordboek,

ISBN 978 94 6471 179 0.

Lees ook:

• WMD-hydroloog: 'Als deze proef slaagt, hebben we hét drinkwater van de toekomst'