Geelbroek. Een landschap dat verscholen ligt achter kronkelweggetjes en het treinspoor van Assen naar Beilen. Een verborgen pareltje in het Drentsche Aa-gebied. Deze maand wordt er begonnen met het herinrichten van het gebied. 400 hectare gaat dan op de schop.

Als je over de weg door het natuurgebied bij Geelbroek loopt vraag je je af: waar is die herinrichting voor nodig? Want het gebied ligt er nu ook al heel mooi bij. Toch zijn de aanpassingen voor de natuur nodig, zegt provinciaal ecoloog Hans Dekker.

Het gebied is namelijk ernstig verdroogd. "Dat heeft allerlei gevolgen. Neem de graslanden langs de beek. Die liggen op veen, en door de verdroging verandert dat veen in aarde. En daarbij komen heel veel voedingsstoffen vrij. Gevolg: allerlei mooi graslandjes langs de beek zijn verdwenen en daarvoor is ruigte teruggekomen. De dotterbloemen en brede orchissen zijn weg, en in plaats daarvan staat er nu moerasspirea, grote brandnetel en ridderzuring."

Oeroud landschap

De oplossing bij verdroging is water vasthouden. Daarom worden de komende tijd allerlei sloten gedempt die het water te snel afvoerden. Maar dat betekent niet dat het hele gebied in een moeras verandert, zegt Dekker. En dat komt onder meer door de historische waarden van het gebied.

"Het is landschappelijk een schitterend gebied met een prachtige kavelstructuur. Eigenlijk is het gebied oeroud. Hier zien we nog de middeleeuwse ontginningen terug in het landschap. Je kunt de boomwallen en smalle weilandjes nog zien die hier ooit zijn aangelegd. Toen we met de plannen begonnen waren omwonenden bang dat we alles over de kop zouden gooien. Dat het bijvoorbeeld een soort Noordoostpolder zou worden voor de natuur. Maar daar is geen sprake van. Het centrale deel van het gebied, waar die middeleeuwse structuur nog intact is, blijft grotendeels zoals het is."

Voormalig 'topbos' Bloemendaal

Wel zal ook dat centrum natter worden. Dat heeft weer te maken met het bosje dat in het midden ligt, het zogeheten Bosje Bloemendaal. "Dat was vroeger een topbos. Het behoorde wat soorten planten betreft tot de belangrijkste bossen van Drenthe, maar het is heel erg verdroogd. Als je door het bos loopt, dan zie je dat ook heel goed. Door de verdroging is de bodem ingeklonken en staan de bomen nu soms bijna een meter boven het oorspronkelijke maaiveld. Als gevolg van die verdroging zijn veel bijzondere plantensoorten verdwenen. Je vindt er nu nog witte klaverzuring, bleeksporig bosviooltje en klein heksenkruid, maar dat zijn de laatste der mohikanen", aldus Dekker.

Vergeleken met vijftig jaar geleden is het bos dus ernstig verarmd. "Toen zag het er in het voorjaar fantastisch uit met overal bosanemonen, viooltjes stonden er massaal, orchideeën, eenbes." Komt dat dan weer terug? "Als we de waterstand herstellen, herstellen we ook de omstandigheden die die planten nodig hebben. Maar soorten die echt verdwenen zijn, moeten we misschien een handje helpen, omdat die uit zichzelf niet zomaar terugkomen."

Het centrale deel van Geelbroek zal er dus ongeveer zo uit blijven zien, zoals het er nu ook uitziet. Maar dat geldt niet voor het deel langs de flanken. De verwachting is dat dat veel natter gaat worden en dat daar een natuurlijk boslandschap ontstaat.

Dan moet je volgens Hans Dekker niet denken aan een groot bos, maar aan een open landschap met hier en daar bosjes. "Je hebt nu al langs de weg het Amerbosstuk liggen. Dat is een kletsnat bosje waar je absoluut niet in kan zonder een nat pak te halen. Het is een zogenaamd elzenbroekbos met allemaal varens, stukken open water en stukjes drassig land. Dit soort ruige bosjes zullen op meer plekken ontstaan. Maar er zullen ook graslanden ontstaan met struiken er tussen."

De sloten worden gedempt met grond die vrijkomt door de aanleg van slenken. Is het niet gek om aan de ene kant sloten te dempen en tegelijk een slenk te graven? "Nee", zegt Arjan van Lubek van Prolander, de organisatie die de werkzaamheden laat uitvoeren. "Je moet zo'n slenk ook niet vergelijken met een sloot. Het worden hele ondiep laagtes in het landschap, die het water meer heel langzaam geleiden dan dat ze het vlot afvoeren. Wat we doen is eigenlijk de situatie van vroeger herstellen. Toen had je ook laagtes in het landschap, die zie je nog terug in de bodemkaarten. Die oude laagtes volgen we zo veel mogelijk."

Wandelpaden

Volgens Dekker hebben die slenken nog een voordeel. "Je graaft daar af tot op de minerale grond. Dat betekent dat je daar de eerste bijzondere plantensoorten kunt krijgen die zo ook de rest van het gebied kunnen koloniseren."

Om het gebied te ontsluiten worden er ook wandelpaden aangelegd. De weg die nu door Geelbroek loopt verdwijnt, daar komt een klinkerweg voor in de plaats op een andere plek. "Omwonenden wilden graag dat het gebied wat toegankelijker wordt. Je kunt er nu nauwelijks rondjes lopen, het loopt aan alle kanten dood. We gaan wandelpaden aanleggen en uiteindelijk komt er zelfs een mooi vlonderpad", zegt Van Lubek. Maar het gebied zal z'n ruige karakter wel houden. "Zeker 's winters zal het wandelen worden met de laarzen aan."

De werkzaamheden in Geelbroek beginnen op 15 november. Op 13 november is er nog een informatieavond voor omwonenden in café Popken in Ekehaar.