De provincie gaat voorlopig niet haar macht gebruiken om hard te sturen welke landbouw in het Drentsche Aa gebied wel mag en welke niet. Daarmee maak je meer kapot dan dat je goed doet in het proces waarin 14 partijen werken aan schoner water in de beken van de Drentsche Aa. En daarmee aan minder landbouwgif in het drinkwater. Dat is de overtuiging van gedeputeerde Willemien Meeuwissen.

De waterkwaliteit en bescherming daarvan moet 'robuuster' volgens Meeuwissen want de hele stad Groningen drinkt uit de Drentsche Aa. En Tynaarlo ook deels. Soms moet de waterinname bij De Punt worden gestopt omdat er te veel gif in het water zit. Dat komt voor het grootste deel uit de landbouw.

De provincie wil overigens wel onderzoek doen naar 'harde' instrumenten die ze kan gebruiken uit de nieuwe Omgevingswet en wat voor juridische gevolgen dat kan hebben. "Dat wordt wel een beetje pionieren met de Omgevingswet." Provincie, gemeenten en het waterschap moeten ook meer gaan handhaven in het gebied.

Samen met de boeren

Het staat allemaal in het vervolgplan om het water in de beken schoner te krijgen. De provincie wil samen met boeren kijken of er vrijwillig teelten met veel gewasbeschermingsmiddelen buiten het Drentsche Aa gebied plaats kunnen gaan vinden, op ruilgronden van de provincie. Ook moet het aantal deelnemende boeren aan de al lopende proeven in het gebied omhoog.

Die proeven bestaan uit minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door bijvoorbeeld mechanisch onkruid wieden, zorgen dat er minder landbouwgif van de akkers de beken inspoelt en het op een goede manier schoonmaken van de spuitmachines zodat dat schoonmaakwater met resten bestrijdingsmiddelen niet alsnog in het bekenstelsel terecht komt.

Meeuwissen wil verder biologische landbouw stimuleren en onderzoek naar een verbod op PFAS-houdende gewasbeschermingsmiddelen. Een deel van de maatregelen kan meteen worden ingevoerd of worden uitgebreid, voor andere maatregelen is eerst meer onderzoek nodig.

Een jaar lang hard werken weg door één flinke regendag

Uit onderzoek blijkt dat alle inspanning van van boeren, provincie, waterschap en terreinbeheerders onder meer door een flinke regendag om zeep kunnen worden geholpen. Als net gespoten gewasbeschermingsmiddelen door hevige regen van de akkers afspoelen zit het water bij het innamepunt van drinkwater ineens boven de toegestane norm terwijl het er weken of maanden keurig onder lag. In 2023 ging alles helemaal goed, in 2024 waren er tot nu toe al tien overschrijdingen.

"Er is overtuigend bewijs dat gewasbeschermingsmiddelen uit- en afspoelen naar het oppervlaktewater tijdens hevige regenbuien in de zomerperiode. Ook zijn er aanwijzingen dat beregening van gedraineerde landbouwakkers in droge periodes ook veel uit- en afspoeling veroorzaken", zo concludeerde een onderzoekscommissie onder leiding van Marga Kool.

Onderzoek Laaghalen

Bij het waterinnamepunt voor de drinkwaterwinning worden zo'n vijftien soorten middelen vaak gemeten, waaronder landbouwgif dat gebruikt wordt in de bollenteelt, bietenteelt en vollegrondsgroenten. Er zijn meerdere meetpunten in en net buiten het Drentsche Aa-gebied, waarvan het meetpunt bij Laaghalen het slechtst scoort op de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen, zo concludeerde Kool. Meeuwissen wil nu onderzoek naar Laaghalen om te kijken waar het water vandaan komt dat terecht komt in het Amerdiep en het Witterdiep, twee van de beken van de Drentsche Aa.

Alle inspanningen voor het drinkwater uit de Drentsche Aa gaan samen met doelen om de natuur in stand te houden en de taak om het oppervlaktewater steeds schoner te krijgen. De beken van de Drentsche Aa scoren op ecologie en biologie nog matig.

Uiteindelijk komt er in 2027 een nieuwe Omgevingsvisie. Daarin kan komen te staan dat landbouw in het Drentsche Aa gebied niet meer 'het primaat' heeft. Hoe ga je dan de landbouw haar functie laten houden als voedselproducent of leverancier van diensten op het gebied van landschapsbeheer, biodiversiteit en water. Ook dat wil Meeuwissen onderzoeken en wat die 'diensten' van boeren betreft mag daar geld tegenover staan.

Risico's

Waterschap Hunze en Aa's en het Waterbedrijf Groningen onderzoeken momenteel alle risico's opnieuw. Daarbij gaat het niet alleen om gewasbeschermingsmiddelen uit de landbouw, maar ook PFAS, gifstoffen uit huishoudens, medicijnresten en riooloverstorten. Want die overstorten schijnen ook nog niet allemaal te zijn weggehaald.

Meewissen: "we hebben al heel veel resultaat bereikt, we komen al van heel ver, maar de laatste paar procenten zijn wel de moeilijkste." De gedeputeerde beseft ook terdege dat een proces op basis van vrijwilligheid met zoveel partijen ingewikkeld is en uithoudingsvermogen vraagt. Het vervolgplan heeft geen einddatum, omdat er nog zoveel onderzoeken plaats moeten vinden en mogelijke maatregelen bedacht moeten worden. "Maar vrijwillig is niet vrijblijvend."

Morgen gaat Meeuwissen in debat met Provinciale Staten. Dan gaat het niet alleen over schoner drinkwater uit het Drentsche Aa gebied, maar ook over de brandbrief van waterbedrijf WMD aan de provincie. De WMD treft in 9 van haar 11 grondwaterwinningen giftige stoffen aan die niet in het drinkwater thuis horen. En het debat gaat ook over de Kader Richtlijn Water, het langlopende programma om ons oppervlaktewater schoner te krijgen en waarvan de deadline in 2021 niet gehaald werd en waarschijnlijk in 2027 ook niet.

Lees ook:

• Drinkwaterbronnen in Drenthe ernstig vervuild: WMD roept provincie op tot ingrijpen
• D66 mist stok achter de deur bij provinciaal drinkwaterbeschermingsplan
• Waterkwaliteit Drentsche Aa moet beter: minder gewasbeschermingsmiddelen
• 'Laat bollenteelt en moeizame landbouw uit Drentsche Aa-gebied verdwijnen'